Nowelizacja Kodeksu karnego. Będzie mniej kar w zawieszeniu

Rada Ministrów zajmie się jutro (29 kwietnia 2014 r.) przygotowanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości projektem ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw. Projekt reformy stanowi największą od 1997 r. nowelizację przepisów materialnych prawa karnego.

Głównym celem projektu nowelizacji części ogólnej Kodeksu karnego jest zmiana obecnej struktury orzekanych kar, w tym ograniczenie możliwości pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania tej kary. Kara zawieszona (orzekana w Polsce jako około 60 % wszystkich kar) nie spełnia bowiem funkcji odstraszającej i wychowawczej. Lepsze efekty w tym względzie przynoszą sankcje wolnościowe - grzywny bądź kary ograniczenia wolności, które są dla sprawcy bardziej odstraszające i dolegliwe, niż kara pozbawienia wolności w zawieszeniu.

Jedna z najistotniejszych zmian w tym zakresie dotyczyć ma przesłanek warunkowego zawieszenia kary. Nowelizacja zakłada zmniejszenie do roku granicy kary pozbawienia wolności, która może być zawieszona, przy czym warunkowe zawieszenie nie będzie możliwe, jeżeli sprawca w czasie popełnienia czynu był już skazany na karę pozbawienia wolności. Proponuje się również skrócenie okresów próby, a także wprowadzenie zakazu orzekania warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności w przypadku nadzwyczajnego złagodzenia kary bądź w przypadku multirecydywistów.

Jednym z głównych celów zmian wprowadzonych do projektu nowelizacji Kodeksu karnego jest stworzenie szerokiej możliwości kształtowania reakcji karnej. Poprzez stworzenie atrakcyjnego katalogu kar wolnościowych, odwrócona zostanie struktura orzekanych kar tak, aby karą najczęściej orzekaną była grzywna lub kara ograniczenia wolności. Proponowane zmiany zmierzają ku temu, by Kodeks karny przewidywał wolnościową, a równocześnie dolegliwą reakcję na drobną przestępczość. Wobec tzw. średniej przestępczości uzyskiwał możliwości orzekania kar wolnościowych, izolacyjnych lub mieszanych, natomiast wobec przestępczości zawodowej, ciężkiej – mógł stosować surowsze niż dotychczas represje prawnokarne (podniesienie górnej granicy kary pozbawienia wolności do lat 20).

By kary wolnościowe stanowiły realną alternatywę w kształtowaniu przez sądy reakcji karnej za występki, których społeczna szkodliwość nie jest bardzo wysoka, zwiększone zostaną dolegliwości związane z karą ograniczenia wolności. Dlatego projekt zakłada m.in. wydłużenie do dwóch lat okresu, na jaki można będzie orzekać karę ograniczenia wolności.

Na nowo zdefiniowany został katalog obowiązków związanych z karą ograniczenia wolności. Kara ograniczenia wolności może być łączona z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej pracy na cele społeczne. Oprócz tych dwóch obowiązków – sąd będzie mógł orzec wobec skazanego pobyt w warunkach dozoru elektronicznego. Dozór nie będzie mógł przekraczać 12 miesięcy oraz 12 godzin dziennie.

Projektowane zmiany obejmują również przepisy o karze grzywny. Zgodnie z projektem orzekanie kary grzywny nie będzie zależne od sytuacji materialnej skazanego. Obecnie często stwierdzenie braku środków materialnych uniemożliwiające orzeczenie grzywny wynika jedynie z deklaracji skazanego dokonanej na początku postępowania przygotowawczego. Deklaracje te nie są najczęściej weryfikowane przez sąd lub prokuratora. Zwiększeniu skuteczności egzekucji tej kary ma służyć obowiązkowe wpisanie zalegającego dłużnika do rejestru dłużników i Biur Informacji Gospodarczej. Spowoduje to z jednej strony zwiększenie dolegliwości kary, a tym samym zwiększenie motywacji do spłaty grzywny. Z drugiej zaś, zwiększy to pewność obrotu prawnego.

Zupełnie nową instytucją, jaką wprowadza do Kodeksu karnego projekt, stanowi kara mieszana. Uzupełnione zostaną także przepisy dotyczące nowych zasad orzekania kary łącznej. Łączeniu będą podlegać tak długo jak skazany będzie wykonywał poprzednią karę. Zmiany te istotnie uproszczą orzekanie kary łącznej, a także   wprowadzą postulowane od dawna dyrektywy wy wymiaru kary łącznej.