Nowe przepisy dotyczące Instytutu Pamięci Narodowej

Nowelizacja ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej. Ustawa wprowadza m.in. zmiany organizacyjne w IPN, uzupełnia przepisy dotyczące realizacji funkcji badawczych i edukacyjnych Instytutu oraz przepisy regulujących zasady poszukiwań miejsc spoczynku ofiar reżimów totalitarnych, represji i czystek etnicznych. Ustawa rozszerza kompetencje IPN.

Do zadań Instytutu ma należeć m.in. gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie dokumentów dotyczących popełnionych od 8 listopada 1917 r. do 31 lipca 1990 r. zbrodni na osobach narodowości polskiej i obywatelach polskich innych narodowości. IPN ma się ponadto m.in. zajmować poszukiwaniem miejsc spoczynku osób, które poległy w tym okresie w walkach o niepodległość i zjednoczenie Państwa Polskiego, w tym tych, które straciły życie wskutek walki z narzuconym systemem totalitarnym, represji totalitarnych lub czystek etnicznych.

Oznacza to objęcie pracami Instytutu okresu sprzed 1939 r., czyli m.in. ofiar zbrodni sowieckich na Polakach, w tym zagłady polskich ziemian na dalekich Kresach oraz polskich ofiar głodu na Ukrainie. Nowelizacja uzupełnia też kompetencje Instytutu o obowiązek upamiętniania historycznych wydarzeń, miejsc i postaci w dziejach walk i męczeństwa Polaków w kraju i za granicą oraz innych narodów na terytorium Polski. W ramach zmian organizacyjnych w IPN ustawa przewiduje zniesienie Rady Instytutu i powołanie w jej miejsce Kolegium, które ma być organem opiniodawczo-doradczym prezesa IPN. Kolegium ma się składać z 9 członków, w tym 2 powoływanych przez Prezydenta RP, 5 przez Sejm, a 2 przez Senat. W konsekwencji zmieniony został sposób powoływania prezesa Instytutu – będzie to jak dotąd czynił Sejm za zgodą Senatu, ale na wniosek Kolegium Instytutu, które będzie zgłaszało kandydatów spoza swojego grona. Kandydat ma być wyłaniany w drodze publicznego konkursu ogłaszanego przez przewodniczącego Kolegium IPN.

Nowelizacja przewiduje, że prezesem IPN nie będzie mogła zostać osoba prawomocnie skazana. Jednocześnie kandydat na to stanowisko będzie musiał posiadać stopień naukowy doktora, doktora habilitowanego lub tytuł naukowy profesora. Ponadto ustawa zmienia strukturę organizacyjną Instytutu, w której znajdą się m.in. biura: Upamiętniania Walk i Męczeństwa, Poszukiwań i Identyfikacji, Edukacji Narodowej oraz Badań Historycznych. Ponadto posłowie zdecydowali o dokonaniu zmian m.in. w zakresie funkcji badawczych Instytutu – ma on prowadzić badania nie tylko nad najnowszą historią Polski, lecz także nad historią porozbiorową, w tym historią polskiej emigracji oraz polskiego dziedzictwa kulturowego na wschodzie. IPN ma ponadto m.in. popularyzować w kraju i za granicą wyniki badań, a także prowadzić działalność wystawienniczą i wydawniczą. Wykonywanie funkcji edukacyjnych ma następować m.in. poprzez upowszechnianie w kraju i za granicą stanowisk i opinii o najważniejszych dla Narodu Polskiego wydarzeniach historycznych, promowanie wiedzy o udziale Polaków na frontach walk oraz przeciwdziałanie rozpowszechnianiu informacji i publikacji o nieprawdziwych treściach historycznych, krzywdzących lub zniesławiających Polskę i Polaków. W ustawie znalazł się też osobny rozdział dotyczący zasad poszukiwania miejsc spoczynku ofiar reżimów totalitarnych. Prace poszukiwawcze będą wymagały uprzedniej zgody właściciela terenu i uzgodnienia szczegółów w drodze umowy. W przypadku braku uzgodnień, decyzję o udostępnieniu nieruchomości na czas niezbędny do przeprowadzenia poszukiwań, nie dłuższy niż 9 miesięcy, będzie mógł wydać na wniosek prezesa IPN starosta. W celu prowadzenia prac poszukiwawczych oraz identyfikacji ofiar ustawa przewiduje utworzenie Bazy Materiału Genetycznego.

Ponadto w nowelizacji znalazł się też przepis umożliwiający dokończenie ekshumacji m.in. na tzw. Łączce - w przypadku ustalenia lub powzięcia podczas prac poszukiwawczych podejrzenia, że pod istniejącym grobem znajduje się miejsce spoczynku ofiar represji, ekshumację zarządzał będzie prokurator oddziałowej komisji ścigania zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu zawiadamiając Prezesa Instytutu o miejscu i czasie dokonania ekshumacji. Rodzinom osób, których szczątki mają podlegać ekshumacji, zapewniony ma być pełny udział w procedurze administracyjnej, związanej z przeniesieniem szczątków do innego grobu. Koszty ponownego pochówku ma pokrywać wojewoda. Ponadto ustawa przewiduje m.in. przejęcie przez IPN od Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa zadań związanych z ochroną miejsc pamięci i męczeństwa. W konsekwencji ROPWiM ma zostać zniesiona, a jej biuro zlikwidowane.

W nowelizacji znalazł się też przepis dostosowujący  procedurę odwoławczą od decyzji administracyjnych prezesa IPN dotyczących udostępnienia przez Instytut dokumentów do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2010 r. - rozpatrywanie przed sądem administracyjnym skarg na  odmowę udostępnienia do wglądu dokumentów znajdujących się w zasobach IPN będzie jawne, a strony będą miały możliwość zapoznania się z orzeczeniami sądu w tej sprawie. Nowelizacja będzie teraz przedmiotem prac Senatu.