MSZ upublicznił szyfrogramy dotyczące wyborów 4 czerwca 1989 r. [PDF]

Opublikowane przez MSZ dokumenty to zbiór 53 szyfrogramów, które MSZ wysyłał polskim placówkom z informacjami m.in. o rozmowach władzy z opozycją, przygotowaniach do Okrągłego Stołu i wyborach 4 czerwca 1989 r.

W 25. rocznicę wyborów MSZ udostępnił niewykorzystywane do tej pory przez historyków i badaczy materiały.
Odtajnione dokumenty to szyfrogramy okólne (tzw. okólniki) z okresu styczeń–czerwiec 1989 r. Wysyłane były z centrali MSZ w Warszawie do wszystkich (bądź do części) placówek zagranicznych - ambasad, konsulatów, misji czy przedstawicielstw.

Szyfrogramy MSZ dotyczące wyborów 4 czerwca 1989 r. (na stronie msz.gov.pl do pobrania plik PDF)

Zbiór otwiera dokument z 14 stycznia 1989 r., w którym minister spraw zagranicznych Tadeusz Olechowski informuje placówki o rozmowach z „Solidarnością” w kontekście trwającego X plenum PZPR. Ostatnie dokumenty w wyselekcjonowanym zbiorze, to informacje o rezultacie głosowania i przyznanie się władz, że „wyniki wyborów były pewnym zaskoczeniem”. Dokument zamykający zbiór, to okólnik dyrektora Departamentu Łączności MSZ ostrzegający placówki o zagrożeniu inwigilacją obcego wywiadu w związku z wynikiem wyborów.

Okólniki miały także charakter wytycznych dla dyplomatów do wykorzystywania w rozmach prowadzonych w kraju urzędowania. Pracownikom polskich placówek nakazywano włączenie się w trwającą kampanię wyborczą oraz przekazywano instrukcje, na którego konkretnie kandydata PZPR należy głosować.

Publikowany materiał archiwalny ukazuje działania strony partyjno-rządowej, która rozpoczyna rozmowy z opozycją w celu uspokojenia sytuacji w kraju (wygaszenia fali strajków) oraz w nadziei na poprawę wizerunku na Zachodzie i zwiększeniu szans na uzyskanie kredytów i zintensyfikowanie współpracy gospodarczej. Odtajnione szyfrogramy uwidaczniają także słabość PZPR i brak pełnej kontroli nad aparatem partyjnym oraz trudności we współpracy z OPZZ.

Wśród prezentowanych dokumentów znajdują się także informacje o działaniach podejmowanych wobec krajów socjalistycznych, z „niepokojem obserwujących polski eksperyment”. Ambasadorom Polski w krajach bloku wschodniego polecano działać uspokajająco i przekonywać, że zmiany nie są „wyprzedażą socjalizmu” lecz „zdecydowanym dążeniem do jego umocnienia”. Podobnie działano też w kraju. Z akredytowanymi w PRL ambasadorami państw socjalistycznych cyklicznie spotykał się Józef Czyrek – członek Biura Politycznego KC PZPR odpowiedzialny za sprawy zagraniczne. „Bratnie” kraje uspokojono zapewnieniem, że „Solidarność” nie odrodzi się taka, jaka była przed stanem wojennym.

Odtajnione szyfrogramy wskazują, że wiele uwagi poświecono również kwestii organizowania punktów wyborczych w polskich placówkach dyplomatycznych i pozyskaniu głosów Polonii. Trudności – z punku widzenia władz – przysparzała możliwość powoływania przedstawicieli „Solidarności” do obwodowych komisji wyborczych (również zagranicznych).

Ciekawe uzupełnienie zbioru stanowią dokumenty ilustrujące niechętne stanowisko władz w sprawie udzielenia wizy Zbigniewowi Brzezińskiemu, który jednak ostatecznie odwiedził Polskę w czasie wyborów.

Opublikowane szyfrogramy są niewątpliwie ciekawym źródłem wiedzy o polskiej historii - to materiały przygotowywane na bieżąco, dokumentujące aktualną politykę i jej zmiany. W przeciwieństwie do notatek, analiz czy opracowań sporządzanych post factum, ukazują one dynamikę ówczesnej, zmieniającej się sytuacji politycznej oraz pozwalają prześledzić ewolucję stanowiska PZPR. Ciekawy przykład modyfikacji wcześniejszych planów stanowi podjęta przez partię próba zintensyfikowania kampanii wyborczej. Niekorzystne wyniki badań opinii publicznej oraz realizowana na dużą skalę kampania opozycji sprawiły, że władze zdecydowały się m.in. na skłonienie polskich korespondentów zagranicznych do przygotowywania relacji medialnych, które miałyby świadczyć o pozytywnej ocenie działań PZPR dokonywanej przez Zachód.

Ponadto w związku z rocznicą wyborów czerwcowych MSZ przygotowało film zatytułowany „25 lat wolności”. Film przypomina najważniejsze wydarzenia z ostatnich 25 lat ilustrujące zarówno historię zmian wewnątrz Polski, jak też zmiany w polityce zagranicznej RP.