Kredyty denominowane w CHF Banku BPH S.A. – dlaczego umowy podlegają ustaleniu ich nieważności?

Oprócz banków, które udzielały niegdyś największej liczby kredytów frankowych, takich jak PKO BP S.A., BRE Bank S.A. (obecnie mBank S.A.), czy też Millennium S.A., również inne banki prowadziły tego rodzaju działalność, w tym Bank BPH S.A. Czy konstrukcja umów kredytowych tego banku stwarza podstawy do dochodzenia swych roszczeń i unieważnienia umowy kredytu?

Dlaczego kredytobiorcy decydują się na rozpoczęcie postępowania wobec Banku BPH?

Trzeba wskazać, że Bank BPH S.A., tak jak i większość innych banków, stosowała w kredytach waloryzowanych do CHF klasyczny mechanizm indeksacji, odwołujący się do Tabeli Kursów zarówno na potrzeby przeliczeń na etapie wypłaty kredytu, jak i jego spłaty.  O wadliwości umów kredytów denominowanych w CHF zawieranych z Bankiem BPH S.A. przemawia abuzywny (niedozwolony) charakter klauzul denominacyjnych, a więc tych postanowień umowy wprowadzających konieczność dokonania wypłaty jak i spłaty kredytu w złotych, a w konsekwencji dokonania przeliczenia salda kredytu z CHF na PLN na etapie wypłaty kredytu (biorąc pod uwagę, że kwotę kredytu określano w CHF) oraz z CHF na PLN na etapie spłaty kredytu (biorąc pod uwagę, że harmonogram spłat wskazuje na raty w walucie CHF).

Które postanowienia umów kredytów denominowanych Banku BPH S.A. były dotknięte wadami?

Celem udzielenia odpowiedzi na tak sformułowane pytanie należy wskazać, iż najistotniejsza pozostaje treść Załącznika nr 7 do umowy kredytu, który to załącznik zawierał klauzule abuzywne najczęściej mające następujące brzmienie:

• 2 pkt 2 Załącznika nr 7: (…) kwota kredytu lub transzy kredytu wypłacana jest w złotych po przeliczeniu według kursu kupna waluty kredytu obowiązującego w Banku w dniu wypłaty kwoty kredytu lub transzy kredytu, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku BPH S.A. ogłaszaną w siedzibie Banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w Banku .
• 2 pkt 4 Załącznika nr 7: (…) kwota spłaty podlega przeliczeniu na złote po kursie sprzedaży waluty kredytu obowiązującym w Banku w dniu dokonywania spłaty, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku BPH S.A. ogłaszaną w siedzibie Banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w Banku.

W/w klauzule indeksacyjne – w świetle orzecznictwa zarówno sądów polskich jak i TSUE – mają charakter niedozwolony (abuzywny), mając na względzie, że:

• najczęściej kredytobiorca nie był w sposób prawidłowy pouczony o ryzyku walutowym (w tym nie przedstawiano mu jakichkolwiek symulacji wskazujących w jaki sposób w przyszłości może zmienić się saldo kredytu wyrażone w PLN, a także wysokość rat kredytu wyrażonych w PLN w przypadku niekorzystnej zmiany kursu CHF).
• w umowie kredytu nie zdefiniowano kryteriów ustalania kursów waluty w Tabeli Kursów, stosowanych na etapie wykonywania umowy kredytu. Jednym słowem bank mógł dowolnie ustalać kurs wymiany waluty, od którego w pierwszej kolejności zależała wysokość zadłużenia, a następnie wysokość rat, które zgodnie z umową kredytu miały być spłacane w PLN.

Jakie są konsekwencje eliminacji klauzul abuzywnych?

Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego postanowienia, które są abuzywne, nie wiążą konsumenta (art. 385¹ k.c. i nast.). Skoro zaś nie wiążą one kredytobiorcy, to należy je traktować tak, jakby ich w umowie w ogóle nie było. Umowa jest nieważna, jeśli po usunięciu z niej abuzywnych postanowień, na podstawie tylko i wyłącznie jej pozostałej treści, nie da się jej wykonać. Jeśli zatem wyeliminujemy z umowy kredytu postanowienia określające sposób ustalenia wysokości zadłużenia, to nie da się ustalić, jaka kwota kredytu w PLN winna zostać oddana do dyspozycji (wypłacona), skoro w umowie określono wysokość kredytu w walucie obcej. Następczo nie da się także zwrotnie przeliczyć wysokości raty określonej w harmonogramie spłat w walucie obecnej (CHF) na PLN, skoro spłata kredytu miała odbywać się w walucie polskiej. Przy tym, eliminacja klauzul abuzywnych sprawia, iż umowa kredytu traci swój sens gospodarczy (w nowym kształcie – bez klauzul indeksacyjnych – bank nie mógłby zarabiać na spreadzie, a przy tym byłaby ona niezgodna z konsensusem stron z chwili jej zawarcia, mając na względzie, iż strony nie zamierzały zawierać kredytu złotowego a ich intencją było zawarcie umowy kredytu z odniesieniem do waluty obcej).

Jakie są skutki ekonomiczne ustalenia nieważności umowy kredytu denominowanego Banku BPH S.A.?

Korzyść z ustalenia nieważności umowy kredytu postrzegamy na kilku płaszczyznach. Po pierwsze skutkiem ustalenia nieważności umowy jest likwidacja salda zadłużenia wynikające z obowiązującej umowy i niejednokrotnie korzyść ta okazuje się największa. Po drugie, korzyścią jest najczęściej zwrot nadpłaty - rozumianej jako różnica pomiędzy sumą spłat poczynioną przez kredytobiorcę na rzecz banku, a kwotą kredytu oddana przez bank kredytobiorcy do dyspozycji. Przy nieważności umowy strony mają bowiem zwrócić sobie nawzajem to co otrzymały w wykonaniu tej umowy (zgodnie z tzw. teorią dwóch kondykcji). Po trzecie, korzyść wynikającą z ustalenia nieważności umowy stanowią odsetki ustawowe za opóźnienie, jakie sąd zasądza od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu świadczenia nienależnego.

Ustalenie nieważności umowy kredytu skutkuje stanem, tak jakby umowy nigdy nie było (a zatem, że bank nigdy nie był zobowiązany wypłacić kredytobiorcy kwoty kredytu, a kredytobiorca nigdy nie miał obowiązku spłacać rat). Kredytobiorca de facto uzyskuje korzyść w postaci darmowego kredytu – musi zwrócić na rzecz banku wyłącznie tyle, ile od niego uzyskał (bez jakichkolwiek odsetek, prowizji, opłat manipulacyjnych itp.).

W świetle powyższego, nie sposób dziwić się coraz większej rzeszy kredytobiorców występujących na drogę postępowania sądowego przeciwko Bankowi BPH S.A. celem uwolnienia się od toksycznego produktu finansowego. Portfel kredytów denominowanych w CHF Banku BPH S.A. częściowo został przeniesiony do PEKAO S.A., natomiast częściowo pozostał w Banku BPH S.A., stąd obecnie pozwy dotyczące tych samych wzorców umownych niejednokrotnie są kierowane wobec dwóch różnych banków.

Przy tym, zachętę do podjęcia działań przeciwko bankowi z pewnością stanowi korzystna opinia Rzecznika Generalnego TSUE z dnia 16.02.2023 r. (w sprawie C-520/21), który opowiedział się wprost przeciwko roszczeniom banków o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału w przypadku ustalenia nieważności umowy kredytu.

autor: radca prawny Miłosz Filip z Kancelarii Radców Prawnych Korzybski Wojciński Kozłowska sp. j.

_{artykuł sponsorowany}