Janosikowe w Sejmie: Pierwsze czytanie projektu obywatelskiego

15 lutego w Sejmie odbyło się pierwsze czytanie projektu obywatelskiego „STOP janosikowe”. Projekt został skierowany do prac Komisji Finansów Publicznych oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej. Jednocześnie rozpoczęto prace nad projektem przygotowanym przez Zarząd Województwa Mazowieckiego i Urząd Miasta Stołecznego Warszawy.

Posłowie zadecydowali, że samorządowy projekt będzie traktowany jako poselski. Obydwa projekty są zbliżone i mają ten sam cel - zmianę ustawy o „janosikowym”. Dwutorowe działania zwiększają szansę na przeforsowanie zmian w Sejmie. Obradom posłów przysłuchiwali się przedstawiciele Samorządu Województwa Mazowieckiego.

- Projekty obywatelski i samorządowy w dużym stopniu się uzupełniają. To dobrze, że nad obydwoma będą dalej pracować posłowie. Mam nadzieję, że pozwoli to na wprowadzenie takich zmian w „janosikowym”, dzięki którym zarówno biedne, jak i bogatsze samorządy będą miały środki na rozwój i inwestycje - podkreślił Skarbnik Województwa Mazowieckiego Marek Miesztalski.

„Janosikowe”, czyli subwencja wyrównawcza to opłata, jaką ponoszą „bogatsze” województwa, miasta, powiaty i gminy na rzecz mniej zamożnych. W praktyce wygląda to jednak inaczej. Algorytm, według którego naliczana jest wysokość corocznej opłaty, uwzględnia dochody sprzed dwóch lat. Wysokie dochody sprzed dwóch lat w połączeniu z będącym efektem kryzysu spowolnieniem gospodarczym pozbawiają Mazowsze w ramach „janosikowego” nawet 60 proc. dochodów własnych. Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w 2010 r. - wówczas województwo mazowieckie przekazało na rzecz biedniejszych regionów aż 63 proc. dochodów podatkowych. Doprowadziło to do kuriozalnej sytuacji - z regionu najbogatszego Mazowsze stało się najbiedniejszym.

Województwo mazowieckie płaci „janosikowe” od 2004 r. W sumie, do końca 2011 r., przekazało innym regionom już 5,1 mld zł. Wydatkowanie tych środków nie jest prawnie regulowane, co pozwala na przeznaczanie otrzymanych kwot na rozmaite cele - od bieżącego finansowania administracji po inwestycje.

W 2012 r. subwencja wyrównawcza ma być naliczana według zasad obowiązujących w 2010 r. Oznacza to, że Mazowsze zostanie pozbawione ulgi, którą wywalczyło w 2011 r., czyli odda na rzecz innych regionów 659 mln zł (aż 40 proc. dochodów podatkowych). Jest to o 31 mln zł więcej niż w ubiegłym roku. Gdyby pozostawiono ulgę z 2011 r. - byłoby to 512 mln zł, czyli o 146 mln zł mniej. Dodatkowo wpływy do budżetu województwa w 2012 r., z tytułu udziału w podatkach dochodowych PIT i CIT, będą mniejsze o około 250 mln zł.

Samorząd Województwa Mazowieckiego doskonale rozumie, że aby niwelować podziały, trzeba wspierać słabszych w ramach solidarności regionalnej. Obowiązująca ustawa jednak nie przewiduje górnej granicy takiego obciążenia. Teoretycznie Mazowsze może oddać nawet 90 proc. dochodów, a to oznaczałoby całkowity paraliż i brak możliwości realizacji zadań statutowych.

W lutym 2010 r. marszałek Adam Struzik skierował do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją RP przepisów dotyczących „janosikowego”. Wcześniej decyzję w tej sprawie jednogłośnie podjęli radni województwa mazowieckiego. Natomiast 9 sierpnia 2011 r. w Sejmie złożony został obywatelski projekt „Ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego”, który zakładał zmniejszenie podatku płaconego przez najbogatsze samorządy na rzecz pozostałych. Akcję pod hasłem „STOP janosikowe” poparło ponad 157 tys. osób. Jej celem było przede wszystkim zastosowanie innego algorytmu naliczania subwencji, czyli wprowadzenie takich zmian legislacyjnych, które dostosowałyby regulacje prawne do realnej, a nie teoretycznej, sytuacji ekonomicznej samorządów terytorialnych.
Aby wywiązać się z obowiązku narzuconego ustawą o subwencji wyrównawczej, władze województwa musiały ograniczyć lub nawet zrezygnować z ważnych społecznie inwestycji. Zawieszono pomoc finansową dla najuboższych gmin i odłożono w czasie m.in. remonty szpitali czy dróg.

Województwo mazowieckie jest największym, ale i najbardziej zróżnicowanym regionem w kraju. Znajduje się tu najwięcej gmin - 314, w tym aż 100 zaliczanych do najuboższych. Samorządowi Województwa Mazowieckiego podlega 29 jednostek kultury (I miejsce w kraju), 39 jednostek oświatowych (I miejsce w kraju) i 30 jednostek ochrony zdrowia (III miejsce w kraju). W obliczu ograniczeń finansowych potrzebne jest strategiczne działanie z wieloletnią perspektywą, które pozwoli na utrzymanie tempa zmian i wyrównywanie dysproporcji pomiędzy subregionami województwa.

„Janosikowe” na Mazowszu w liczbach:

- 5,1 mld zł - tyle od 2004 r. do końca 2011 r. Mazowsze przekazało na rzecz innych województw;
- 1,4 mld zł - taka jest kwota długu, wynikająca z wcześniej zaciągniętych zobowiązań kredytowych (co stanowi mniej niż 1/3 kwoty, jaką przekazaliśmy na „janosikowe”) - stan na koniec grudnia 2011 r;
- 153 zł - w 2010 r. po zapłaceniu „janosikowego” pozostałe w budżecie województwa środki po przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosły zaledwie 153 zł - co jest najmniejszą kwotą spośród wszystkich 16 województw;
- 628 mln zł - tyle Mazowsze w 2011 r. oddało innym województwom w ramach „janosikowego”, czyli tyle, ile potrzeba, aby wybudować np. 8 nowoczesnych szpitali lub 700 orlików, 200 km wałów przeciwpowodziowych czy kupić 70 szynobusów albo też wybudować 200 km dróg wojewódzkich.