Renty i emerytury za pracę w getcie

Weszła w życie Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o eksporcie szczególnych świadczeń dla osób uprawnionych, które zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2015 r. poz. 714), podpisana w Warszawie dnia 5 grudnia 2014 r.

Umowa reguluje kwestie nabywania i wypłacania osobom zamieszkałym w Polsce świadczeń, jakie zgodnie z niemieckim ustawodawstwem wewnętrznym przyznawane są z tytułu zatrudnienia wykonywanego w getcie. Umowa umożliwia, osobom zamieszkałym w Polsce, nabycie i wypłatę świadczeń na podstawie niemieckiej Ustawy o wypłacaniu emerytur i rent z tytułu zatrudnienia w getcie1 (niem. Zahlbarmachung von Renten aus Beschäftigungen in einem Ghetto ZRBG).

Zgodnie z niemiecką Ustawą ZRBG, okresy pracy w getcie znajdującym się na obszarze wpływów nazistowskich, w przypadku osób prześladowanych przez reżim nazistowski, uznawane są - przy spełnieniu określonych warunków - za niemieckie okresy składkowe. Z tytułu tych okresów może być wypłacana niemiecka emerytura lub renta.

Nowo zawarta Umowa dotyczy osób, które wykonywały zatrudnienie w getcie znajdującym się na terenie okupowanym lub wcielonym przez Rzeszę Niemiecką, nie dotyczy natomiast osób, które przebywały w obozach koncentracyjnych.

Kogo dotyczy umowa?
Umowa obejmuje:
osoby prześladowane przez reżim narodowosocjalistyczny oraz
członków rodzin tych osób,
które ze względu na miejsce zamieszkania w Polsce nie otrzymały świadczeń z tytułu okresów zatrudnienia w getcie na podstawie niemieckich przepisów emerytalno-rentowych.

Kto może ubiegać się o niemieckie świadczenie?
Niemieckie świadczenia z tytułu zatrudnienia w getcie przyznawane są w oparciu o niemieckie przepisy obowiązujące w zakresie ubezpieczeń emerytalno-rentowych2.
W ramach niemieckich świadczeń emerytalno-rentowych osoby, które były zatrudnione w getcie mogą ubiegać się przede wszystkim o emeryturę podstawową  po ukończeniu 65 roku życia.

Warunkiem nabycia prawa do niemieckiej podstawowej emerytury jest posiadanie co najmniej 5-cio letniego okresu ubezpieczenia (60 miesięcy kalendarzowych). Staż ten może być spełniony w oparciu o niemieckie okresy składkowe (okresy składkowe z tytułu zatrudnienia w getcie zgodnie z Ustawą ZRBG) i okresy zastępcze (na przykład okresy prześladowania przez reżim nazistowski lub okresy pobytu za granicą związanego z prześladowaniem do dnia 31.12.1949 r., przebyte po ukończeniu 14 roku życia, okresy noszenia Gwiazdy Dawida). Jeżeli okresy pracy w getcie i okresy zastępcze były krótsze niż 5 lat, możliwe jest uzupełnienie brakującego okresu zatrudnienia w getcie, polskimi okresami ubezpieczeniowymi. Oznacza to, że w sytuacji, gdy prawo do świadczeń wynikających z niemieckiej Ustawy ZRBG nie powstanie wyłącznie na podstawie niemieckich okresów, wówczas niemiecka instytucja ustali, czy prawo do świadczenia powstanie po uwzględnieniu okresów polskich.

Przykład
Pani Sara w czasie II wojny światowej pracowała przez 2 lata w warszawskim getcie. Po wojnie pracowała w Polsce przez 25 lat. Ponieważ Pani Sara wykazała krótszy niż 5 lat okres pracy w getcie, niemiecka instytucja doliczy do tego okresu 25 lat pracy w Polsce. Pani Sara spełni więc warunek wykazania co najmniej 5-cio letniego okresu ubezpieczenia w celu nabycia prawa do niemieckiego świadczenia.

Osoby, które w czerwcu 1997 r. nie ukończyły 65 lat, mogą ubiegać się o przyznanie wcześniejszej emerytury, nie wcześniej jednak niż po ukończeniu  60 roku życia.

Warunki wcześniejszej emerytury:
emerytura dla kobiet
ukończenie 60 roku życia

oraz

staż ubezpieczeniowy wynoszący 180 miesięcy (15 lat) okresów składkowych i zastępczych.  Dodatkowo, w tych 180 miesiącach muszą być odprowadzone obowiązkowe składki za pracę lub działalność podlegające ubezpieczeniu za co najmniej 121 miesięcy po ukończeniu 40 roku życia;

emerytura dla ubezpieczonych o długoletnim okresie ubezpieczenia
ukończenie 63 roku życia
                        
oraz

staż ubezpieczeniowy wynoszący 35 lat okresów zgodnie z prawem emerytalnym (okresów składkowych i zastępczych oraz okresów nieskładkowych, tj. okresów zaliczalnych).

Wypłata wcześniejszej emerytury między 60 a 65 rokiem życia jest jednak zależna od osiąganego dochodu. Jeżeli uzyskiwany był dochód z zatrudnienia powyżej dopuszczalnego limitu, emerytura może być wypłacana tylko w kwocie zmniejszonej albo niewypłacana wcale. Natomiast emerytura osób, które w czerwcu 1997 r. osiągnęły wiek 65 lat, nie podlega ograniczeniu z tytułu uzyskiwanego dochodu.

O przyznanie renty rodzinnej po śmierci osoby prześladowanej może ubiegać się wdowiec/wdowa. Renta rodzinna może być wypłacana tylko wtedy, jeżeli spełniony jest staż ubezpieczeniowy wynoszący 60 miesięcy i wdowiec/wdowa nie zawarł/a ponownego związku małżeńskiego. Przy wypłacie renty rodzinnej należy uwzględnić dochód własny uzyskany np. z pracy lub działalności gospodarczej lub z tytułu pobierania emerytury. Jeżeli dochód przekracza kwotę wolną, tj. niepowodującą zmniejszenia lub zawieszenia świadczenia, to renta może być wypłacana tylko w kwocie zmniejszonej albo niewypłacana wcale.

Jakie warunki należy spełnić w celu zaliczenia okresów składkowych z tytułu zatrudnienia w getcie?
Okresy zatrudnienia w getcie zgodnie z Ustawą ZRBG niemiecka instytucja uwzględni jako okresy składkowe  pod warunkiem, że osoba ubiegająca się o niemieckie świadczenie:
była prześladowana przez reżim nazistowski w myśl niemieckiej Federalnej Ustawy Odszkodowawczej (niem. Bundesentschädigungsgesetz, BEG).
Za osobę prześladowaną zgodnie z niemiecką Federalną Ustawą Odszkodowawczą uważa się osobę, która z powodu pochodzenia, wyznania lub światopoglądu doznała krzywd wskutek działań narodowosocjalistycznych z zastosowaniem środków przemocy. W przypadku wniosków o rentę rodzinną wymaga się, aby osoba zmarła była osobą prześladowaną. Natomiast członek rodziny zmarłego nie musi być osobą prześladowaną;

przebywała przymusowo w getcie znajdującym się na obszarze wpływów nazistowskich (np. na terytorium Polski).
Za przymusowy pobyt w getcie uważa się przymusowe przebywanie w getcie na terenie zaliczonym do obszaru wpływów reżimu nazistowskiego (na przykład Polska). Pobyt w obozie koncentracyjnym lub obozie pracy nie jest objęty Ustawą ZRBG, ale okresy te mogą być uwzględnione po ukończeniu 14 roku życia jako okresy zastępcze;

wykonywała pracę z własnej woli za wynagrodzeniem.

Za wykonywanie zatrudnienia w getcie uważa się wykonywanie pracy w getcie, która odbywała się z własnej woli. Ten warunek spełniony jest przez każdą pracę podjętą na podstawie własnych starań lub przez pośrednictwo, na przykład Rady Żydów. Wykonywanie pracy musiało odbywać się za wynagrodzeniem. Pod pojęciem wynagrodzenia rozumie się wszelką zapłatę - bez względu na jej wysokość - w formie pieniędzy lub w naturze (na przykład w formie żywności). Za wynagrodzenie uznaje się wynagrodzenie wypłacane bezpośrednio pracownikowi getta, jak również wypłacane osobom trzecim (na przykład Radzie Żydów w celu zaopatrzenia getta).

Nadal brak jest podstaw do uwzględnienia prac przymusowych jako okresów składkowych z tytułu zatrudnienia w getcie. Okresy te mogą być jednak uwzględnione, gdy zostały przebyte po ukończeniu 14 roku życia, jako tzw. okresy zastępcze.

Czy o świadczenie niemieckie może ubiegać się osoba, która już pobiera polskie świadczenie emerytalne, w którym uwzględniono okresy pracy w getcie?
Tak, osoba która ma przyznane polskie świadczenie (emeryturę lub rentę) może ubiegać się o niemiecką emeryturę z tytułu okresów pracy w getcie.
Okresy zatrudnienia w getcie, uwzględniane są przy ustalaniu wysokości polskich świadczeń jako "okresy przebywania z przyczyn narodowościowych i rasowych w gettach" na podstawie polskiej Ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego. Uwzględnienie okresu pobytu w getcie w polskiej emeryturze/rencie nie stoi jednak na przeszkodzie w uznaniu okresów pracy w getcie jako okresów składkowych zgodnie z Ustawą ZRBG.

Nabycie prawa do niemieckiego świadczenia z tytułu zatrudnienia w getcie nie spowoduje utraty prawa do świadczeń przyznanych na podstawie polskich przepisów prawnych, ani obniżenia ich wysokości.  

Dotyczy to także niemieckiego świadczenia uznaniowego wypłacanego przez Federalny Urząd ds. Służb Centralnych i Nieuregulowanych Spraw Majątkowych (niem. Bundesamt für zentrale Dienste und offene Vermögensfragen BADV). Jeżeli świadczenie uznaniowe było już przyznane, to z reguły może być teraz także przyznane świadczenie emerytalno- rentowe zgodnie z Ustawą ZRBG. Prześladowani w myśl § 1 Federalnej Ustawy Odszkodowawczej (BEG), którzy pracowali w getcie, mogą zgodnie z Dyrektywą Rządu Federalnego Niemiec otrzymać w określonych warunkach jednorazowe świadczenie w wysokości 2.000 Euro dla prześladowanych z tytułu uznania zatrudnienia w getcie. Instytucją właściwą do wypłaty świadczenia uznaniowego jest Federalny Urząd ds. Służb Centralnych i Nieuregulowanych Spraw Majątkowych (BADV), 53221 Bonn.

więcej informacji pod adresem http://www.zus.pl/default.asp?p=1&id=5528